Author: Atiqullah Ahmadi

یو شمېر کارپوهان وايي، ښځې د ټولنې د نیمايي وګړو په توګه حق لري چې د سولې په بهیر کې ونډه ولري او له پرلپسې عدالت غوښتنې د سولې په هوکړه لیک کې د خپلو حقونو تر ثبتولو پورې هڅې وکړي.د ښځو او جندر د څېړنو ماستر، محمد ابوالاحرار رامزپور د مدني ټولنې او بشري حقونو له شبکې سره په مرکه کې وايي: «دا د ښځو حق او مسوولیت دی چې په مرکچي پلاوي کې په ګډون او همداراز له پرلپسې عدالت غوښتنې بیا د سولې په هوکړه لیک کې د خپلو حقونو تر ثبتولو د سولې په بهیر کې خپلې ونډې ته دوام ورکړي او وروسته هم دا غوښتنې خوندي کړي.» شبکه: له داسې ډلې سره خبرې چې ښه مخینه په تېره بیا د ښځو په برخه کې نه لري، د ښځو د ټولنیز او سیاسي حضور لپاره به څه پایلې ولري؟رامزپور: له دې امله چې په تېرو شلو کلونو کې د ښځو شرایط، په تېره بیا د ټولنې په بېلابېلو برخو کې د دوی د ګډون، زده کړو ته د لاسرسي او په افغانستان کې د منځنیو زده کړو لرونکو مېرمنو په وده کې بې مخینې پرمختګ شوی، ښایي طالبان په واقعیت منلو دا وضعیت درک کړي او په ټولنه کې د ښځو د حضور مخه ونه نیسي. طالبان اوس زموږ د ټولنې په عیني واقعیت بدل شوي او جګړه د هغوی د له منځه تلو لامل نه شي کېدای؛ له دې امله ښه دا ده چې په عدالت غوښتنې، بحثونو او خبرواترو سره دوی ته قناعت ورکړل شي. ښايي دا واقعیت پالنه د دواړو لوریو لپاره غوره وي. له هغو ځینو مسایلو تقلید چې د افغاني ټولنې له سالم کلتور سره تړاو لري او له نړیوالو بشري اصولو سره مخالف نه دي د باور جوړونې کچه لوړولای شي. شبکه: آیا د سولې په خبرو کې د ښځو…

د طالبانو رژيم سقوط هغه او کورنۍ یې په آرامه فضا کې د اوسېدو په هیله له بهره هېواد ته راوستل. نوموړې چې په هرات کې یې ژوند کاوه، له نهم ټولګي یې ددغه ولایت د څو ادبي ټولنو غړیتوب ترلاسه کړ او د ښوونځي له پای ته رسولو او د کانکور له آزموینې وروسته د هرات د فارسي ادبیاتو پوهنځي ته شامله شوه.د هرات اوسېدونکې شاعره یکتا احمدي وایي: کله یې چې کورنۍ افغانستان ته د راتلو پرېکړه وکړه، ټول په خپل هېواد کې د ژوند په اړه هیله من وو او هغې هېڅکله یې فکر نه کاوه د یوې نجلۍ په توګه په خپل پلرني ټاټوبي کې له ستونزو سره مخامخ شي.نوموړې وایي، په ټولو هغو کلونو کې چې په افغانستان کې یې ژوند کاوه، د هڅو او مبارزې په حال کې وه او د افغانستان شرایطو له هغې یوه مبارزه نجلۍ جوړه کړې ده. «ډېر کلونه په افغانستان کې واوسېدم او په دې موده کې مې هڅې او مبارزه وکړه، هېڅکله پر دې پرېکړې چې هېواد ته راستانه شوو پښېمانه نه یم؛ ځکه افغانستان له ما څخه یوه پياوړې، مېړنۍ او مبارزه نجلۍ جوړه کړه، چاپېریال یې له ما یو نه وېرېدونکې یکتا جوړه کړه او ما ته یې خپلواک اوسېدل رازده کړل.»مېرمن احمدي وايي، له هغه وخته چې د ښځو په برخه کې په فعالیت بوخته وه او هڅې يې کړې له هرې ممکنې لارې له هغې جملې شعر ویلو سره یې د ښځو ستونزې بیان او د دوی له حقه يې دفاع وکړه. «په افغانستان کې د ښځو شرایطو زه دې ته اړ ایستم چې د ښځو او نارینه وو د حقونو د برابرۍ او د هغو ښځو چې له خپلو حقونو بې خبره دي د پوهاوي کچې د لوړولو لپاره هڅه وکړم، که څه هم ښايي دا ډېره کمه هڅه وي، خو…

یو شمېر فعالې مېرمنې په دې باور دي چې په ټولنه کې بېلابېل مسایل د ښځو د پرمختګ په وړاندې خنډونه ګڼل کېږي او دوی مجبورې دي چې ددغو خنډونو د له منځه وړلو لپاره په بېلابېلو برخو کې مبارزه وکړي.فرخنده زهرا نادري، د مدني ټولنې او بشري حقونو له شبکې سره په مرکه کې وايي: په ټولنه کې د ښځو د وروسته پاتې والي او نه پرمختګ لاملونه بې شمېره دي او له همدې امله ښځې د لازیات پرمختګ لپاره له بېلابېلو خنډونو سره مبارزې ته اړتیا لري. «له بده مرغه زموږ په ټولنه کې داسې توند لاري شته چې په یو ډول د طالبانو په شان نظریات لري، خو د وسلې اخیستو ځواک یې نه دی لرلی، البته په دې ډله کې یوازې نارینه نه دي، بلکې په هغوی کې ښځې هم شته. له بلې خوا، له ښځو اوزاري استفاده روانه ده. ددغو اندېښنو د لېرې کولو لپاره باید موږ په یو وخت په څو سنګرونو کې وجنګېږو.»شبکه: هغه څه ته په پام سره چې تاسو وویل او له هغې ډلې سره د سولې مذاکراتو ته په پام سره چې د واکمنۍ دوره یې د افغان مېرمنو لپاره د تاریخ تر ټولو بده دوره وه، آیا دا خبرې به مثبته پایله ولري؟نادري: زه فکر کوم، موږ ددې حق نه لرو چې خپل دولتي مسوولین تایید کړو او یوه بله سیاسي ډله رد کړو. موږ دداسې هېواد اوسېدونکي یوو چې خلکو یې کابو دوې لسیزې مخکې په ډول ډول طریقو ځانونه له لاسه ورکړي دي، د بېوزلۍ تر ټولو لوړه کچه لري او دا په داسې حال کې دي چې له هېواد سره میلیونونه ډالره مرستې شوې دي. موږ نشو کولای تل د خپلو اختلافاتو د اواري لپاره له نړۍ مرسته وغواړو، بلکې باید دا زده کړو چې څه ډول ځانونه اصلاح کړو. باید پوه شو چې…

د هېواد د اساسي قانون خوندیتوب، په تېره بیا دوهم فصل یې داسې موضوع ده چې تل هېوادوال په تېره بیا د بشري حقونو، ښځو د حقونو او مدني ټولنې فعالین د سولې له مذاکراتو د خپلې غوښتنې په توګه پرې ټینګار کړی دی.په بامیان کې د بشري حقونو د خپلواک کمېسیون سیمه ییز مسوول محمد جواد دادګر د مدني ټولنې او بشري حقونو له شبکې سره په مرکه کې وايي: په اساسي قانون کې تضمین شويو ارزښتونو او نړیوالو اصولو ته باید له طالبانو سره د سولې په هوکړه لیک کې د لاسلیک په پایله کې بې پامي ونه شي؛ ځکه په دې صورت کې به تلپاتې سولې ته ونه رسېږو. «هیله من یو چې د هېوادوالو حقونه او آزادۍ له طالبانو ډلې سره په خبرو کې د معاملې وړ ونه ګرځي او اساسي قانون د یوې ملي او لویې لاس ته راوړنې په توګه خوندي شي؛ ځکه زما په باور هغه سوله چې ددغو ارزښتونو د خوندیتوب زمینه برابره نشي کړای، تلپاتې نه ده، په بله وینا بشري حقونو ته پاملرنه په هېواد کې د تلپاتې سولې تضمینوونکې کېدای شي.» شبکه: د هغه څه په اړه چې تراوسه د سولې په خبرو کې شوي ستاسو ارزونه څه ده؟دادګر: د وسله والو شخړو دوام لږترلږه په تېرو څلورو لسیزو کې له افغانانو پراخې قربانۍ اخیستې دي. هیله من یو چې له طالبانو سره خبرې په هېواد کې د تلپاتې او دایمي سولې لامل شي. که څه هم د مذاکراتو د پایلو په اړه اندېښنې شته، خو تمه لرو د مذاکرې دواړه لوري د وروستیو کلونو لاس ته راوړنو ته ارزښت ورکړي او د بشري حقونو ارزښتونو ته ژمن وي. هغه څه چې تراوسه په مذاکراتو کې تېر شوي، تر ډېره د پام وړ نه دي، زما په نظر هغه د اختلاف وړ بحثونه او موردونه چې د مذاکراتو…

بهزاد: د افغانستان د سولې مذاکراتو لږ زیات وخت ونیوه چې لامل یې د خبرو د دواړو لوریو ترمنځ د نظرونو توپیر کېدای شي، هغه ارزښت ته په پام سره چې سوله یې د افغانانو لپاره لري، ددغه بهیر اوږدوالی د درک او زغم وړ دی. بین الافغاني مذاکرات د امریکا او طالبانو ترمنځ د مذاکراتو تصمیمونو په اړه په واقعیت ولاړو پایلو لامل کېدای شي. په ټول کې ویلای شو چې مذاکرات تراوسه ښه پرمخ تللي او له طالبانو سره په یوه میز د افغانستان د اوسني نظام د استازو کیناستل یو ښه ګام دی. د سولې له هوکړې وروسته د ښځو حقونو ته د نه پاملرنې احمتال، د ښځو لپاره یوه لویه اندېښنه شوې ده؛ خو یو شمېر مدني فعالین په دې باور دي چې د طالبانو له سقوط وروسته په تېرو کابو دوو لسیزو کې د ښځو د ظرفیتونو لوړېدل او د توانمنیو پياوړتیا، دوی ته داسې هویت وربښلی چې طالبان به یې له هغوی د اخیستو وس ونه لري. مدني فعاله معصومه بهزاد د مدني ټولنې او بشري حقونو له شبکې سره په مرکه کې وايي، ښځې د طالبانو لپاره د بالقوه دښمن په توګه مطرح دي او د مېرمنو دا څېره په تېرو نولسو کلونو کې لاپیاوړې شوې ده. «د طالبانو په حکومت کې ښځو ته ونډه نه ورکول کېده او دغې ډلې ورسره دښمني لرله، خو په تېرو نولسو کلونو کې ښځو ښه پرمختګ کړی او داسې هویت یې خپل کړی چې طالبان يې په آسانۍ ترې نه شي اخیستی.» شبکه: ستاسو په نظر د سولې په خبرو کې د ښځو ونډه تر کومه بریده د دوی په رابطه د طالبانو پر دریځ اغېز کولای شي؟ بهزاد: که څه هم طالبان په زور او تاوتریخوالي سره د اسلامي حکومت ادعا لري؛ خو د نني افغانستان د مېرمنو نظریات آن په زور او…

له طالبانو سره د سولې خبرو په اړه د بحث په لړ او له طالبانو سره د خبرو لپاره د نارینه او ښځو څخه د پلاوي د جوړیدو په درشرل کې پر امنیتي ستونزو سربیره؛ د سولې د خبرو د پایلو په اړه یوه اندیښنه په دې بهیر کې د ښځو حقونو او د هغوۍ لاسته راوړنو ته بې پامي ده. په کندز ولایت کې د ښځو د حقونو یوشمیر فعالانې وايي، که چیرې د سولې په خبرو کې ښځو ته اهمیت ورنکول شي، دا سوله د هغوۍ له نظره بشپړه سوله نه ده. په کندز ولایت کې د ښځو د حقونو یوتن فعاله حبېبې ګلستانۍ، له مدني ټولنې او بشري حقونو شبکې سره (له دې وروسته، “شبکه”) ته وايي: پر امنیتي ستونزو سربیره د کاري فرصتونو کموالی او د کاري خوندیتوب نشتون، له هغو ستونزو دي چې د دې ولایت میرمنې هیله لري، د سولې په ټینګیدو سره اوارې شي. « د ښځو چارو ریاست په کندز ولایت کې یواځینی ریاست دی چې ښځو ته ورکول شوی دی هغه هم په ننداریزه توګه. له بل لوري له څو کلونو راهیسې د کندز ولایت د ټولنیز معاونیت چوکۍ د یوه نارینه لخوا پرمخ بیول کیږي، دا په داسې حال کې ده چې په کندز ولایت کې ډیرې ښځې د داسې وړتیاو لرونکي دي چې کولی شي دا دنده ترسره کړي خو د ګواښونو له امله د کاندید کیدو جرات نه لري. » شبکه:په دې صورت کې، ستاسو په باور په اداراتو کې د ښځو حضور د  قناعت وړ نه دی؟                                ګلستانۍ: کله چې میرمنې په مهمو او پریکړه نیونکو برخو کې حضور ونه لري او هغه اندازه صلاحیت چې یوه نارینه ته ورکول کیږي ښځې ته نه ورکول کیږي، ښځې یواځې د معاش ترلاسه…

یو شمېر مدني فعالان وايي چې د سولې په مذاکراتو کې د پرمختګ نشتون او ورسره همهاله د جګړې او تاوتریخوالي زیاتېدو ددغو خبرو په تړاو هیلې کمې کړې دي .د بدخشان د مدني ټولنې د مجتمع رییس د مدني ټولنې او بشري حقونو له شبکې سره په م کې وایي مرکه کې وايي د سولې په مذاکراتو کې نه پرمختګ او د وژنو او تاوتریخوالي زیاتوالي یې هغه هیلې او تمې چې له دغو خبرو یې لرلې؛ په نهیلۍ بدلې کړې دي « زما په اند لازمه ده چې د افغان دولت ملاتړي هېوادونه په تېره بیا ملګري ملتونه او دغه راز د طالبانو ملاتړی هېوادونه د فشار د یوه اهرم په توګه د مذاکرې لوري پر  یوه اوربند هوکړې کولو ته اړباسي .د سولې د خبرو له پېل راهیسې تاوتریخوالی او وژنه خپلې لوړې کچې ته رسېدلې ده چې؛ دا د دښمنیو د زیاتېدو لامل کیږي . بحث د سولې پر سر دی او دا ایجابوي چې لومړی پر اوربند هوکړه وشي او وروسته د نظام په ګډون د نورو بحثونو پر لور ولاړشي.شبکه: آیا سوله یوازې د جګړې د درېدو په مفهوم د منلو ده ؟سائس: سوله د جګړې نشتوالی نه دی؛ داسې امنیت غواړو چې په هغه کې د ټولنې بیلابیل پاړکي د یو بل په منلو سره حضور ولري او د هغوی توپېرونه د یوه پرېکنده واقعیت په توګه ومنل شي چې په دې صورت کې به موږ ننګونه ونه لرو.موږ داسې امنیت غواړو چې ټولنیز او کاري خونديتوب او د بیان آزادي پکې وي.شبکه:ستاسو په اند له داسې ډلې سره خبرې به چې ښه مخینه په تېره بیا د ښځو په تړاو نه لري؛ خبرې کومې پایلې ته ورسېږي؟ سائس: طالبان ازمویل شوي دي په نظام جوړونه کې پاتې راغلي دي او د خپلېواکمنۍ پرمهال یې انساني ارزښتونو ته درناوی نه کاوه…

د یو شمېر مدني فعالانو په باور د سولې د خبرو لپاره د حکومت په مرکچي ډله کې د ښځو پيکه حضور د ښځو په سیاسي مشارکت د حکومت د باور د نشتوالي یوه نښه ده او حکومت د هغه څه پر خلاف چې ادعایې کوي؛ د ښځو په مساویانه مشارکت باور نه لري.مدني فعال او د بشري حقونو مدافع خلیل رؤفي د مدني ټولنې او بشري حقونو له شبکې سره په مرکه کې وايي چې د افغانستان دولت د جمهوري نظام له لرلو سره سره ؛لکه څنګه چې جمهوریت د ښځو د سیاسي مشارکت په ګډون په ډموکراټيکو ارزښتونو باور لري؛ په دغو ارزښتونو باور نه لري . « د جمهوریت نظام او د افغانستان اساسي قانون په مساویانه مشارکت باورلري او هغه تسهیل کوي خو د حکومت جګپوړي مشران په هغه باور نه لري . په کابینه کې څو ښځې حضور لري؟څو والیانې یا ولسوالانې او یا داسې مېرمنې چې د پرېکړې کولو په کچو کې وي؛ په حکومت کې حضورلري؟ دا حکومت لکه څنګه چې  یې ادعا کوي هغسې د ښځو په سیاسي مشارکت باور نه لري .که یې باور لرلای ؛ لږ ترلږه د مرکچي پلاوي نهه یا لس غړي باید ښځې وای.»شبکه:د دولت په پلاوي کې مو د ښځینه غړو پر شمېر نیوکه وکړه ؛ خو د ډېرو په باور په مذاکراتو کې د ښځینه استازو د حضور نفس کېدای شي د ښځو په تړاو د طالبانو پر دریځ اغېز ولري؛ ستاسو نظر په دې هکله څه دی ؟رؤفي:زما په نظر ښځ, باید معنی داره ګډون لرلای؛یعنې هغه مېرمنې په مذاکرې؛ اسلامي علومو یا فلسه کې تخصص لري؛ باید د مذاکراتو  لپاره ټاکل شوې وای څو طالبان پوهېدلي وای چې د افغان دولت په پلاوي کې پوهې ښځې حضور لري؛ په تېرو نږدې دوو لسیزو کې د افغانستان ډموکراټيک نظام د ښځو او…

د ښځو د حقونو د برخې یو شمېر فعالانې په دې باور دي چې د سولې په مذاکراتو کې د ښځینه استازو حضور طالبانو  ته دا پيغام رسولای شي چې ښځې د هېواد د نیمايي وګړو په توګه  په ټولو برخو کې له نارینه وو سره برابره ونډه لرلای شي او حقوقو ته د لاسرسي له پلوه له نورو وګړو سره هیڅ توپیر نه لري .د ښځو د حقونو فعاله او د ماشومانو د سرغړونو ته د رسېدنې د استیناف څارنوالۍ رییسه نګینه خلیل غوري د مدني ټولنې او بشري حقونو له شبکې سره په مرکه کې وایي:  لکه څرنګه چې د طالبانو یوه لویه ستونزه د ښځو د حقونو بحث دی؛ د سولې په مذاکراتو کې د ښځینه استازو حضور او د طالبانو  له مرکچي ډلې سره د هغوی مخامخ خبرې د مېرمنو پر غوښتنو د طالبانو د پوهولو او هغوی ته د پيغام رسولو لپاره لوی ګام دی. «طالبانو په خبرواترو کې وویل چې ښځو ته اسلامي حقونه ورکوي؛ کله چې ټول نافذه قوانین او د هېواد اساسي قانون له اسلامه را اخېستل شوی وي؛ له اسلامي حقونو نه د هغوی موخه څه ده ؟ دا ښيي چې طالبانو لاهم د ښځو حضور د یوه ټولنیز واقعیت په توکه نه دی منلی او هغوی دویم جنس ګڼي. د سولې په مذاکراتو کې د ښځو حضور د طالبانو لپاره  هغه څه دي څو وپوهېږي چې موږ دویم جنس نه یو؛ موږ د افغانستان وګړې یو؛زده کړې مو کړي او کار کوو او په خبرو اترو کې د ښځو د حقونو د دفاع  کوونکې یو «شبکه:   په ټوله کې د سولې د مذاکراتو په هکله ستاسو نظر څه دی؟ آیا له داسې ډلې سره به چې ښه مخینه نه لري او د واکمنۍ پر مهال یې ښځې زیانمنې شوې دي؛ خبرې کومې پایلې ته ورسېږي.غوري: زما په اند…

د یوې ګډې موخې لپاره په یوه غږ دښځو یوموټي کېدل هغه موضوع ده چې په ځلونو د ښځو د حقونو د فعالانو له لوري خپلو حقونو ته د ښخو درسېدو په برخه کې د یوه اغېزناک عامل په توګه تربحث لاندې نیول شوی ده  .د افغانستان د اسلامي  جمعیت د مشرتابه شورا غړې زینب موحد د مدني ټولنې او بشري حقونو له شبکې سهر په مرکه کې وایي د ښځو بریالیتوب په خپله په هغوی پورې تړلی دی او څوک پرهغوی مهربانی نه کوي. ښځې باید خپلو حقونو ته د رسېدو لپاره سره یو موټي شي« د ښځو سیاسي؛ ټولنیز؛ کلتوري او اقتصادي حضور ؛ په تېره بیا په وروستۍ یوه نیمه لسیزه کې ترډيره یو لطف او ونډه وه او موږ د هغه لپاره زیار نه دی اېستلی.که څه هم د افغانستان د ښځو د زیار اېستلو منکره نه یم ؛ ډیری هغوی هڅه کړې ده او زده کړې یې کړي دي؛خو په ځينو موردونو کې موږ ته د پرمختګ لار د نورو د مهربانۍ په پایله کې برابره شوې ده. موږ باید انسجام ته ورسېږو او یو سراسري غورځنګ چې یو غږ او یوه  غوښتنه ولري جوړ کړو؛کله چې د ښځو ترمنځ یوالی نه وي ؛ لویه ستونزه به رامنځته شي چې د سولې لپاره به یو ګواښ وي«شبکه: ستاسو په اند په افغانستان کې د لویو او پراخو غورځنګونو د جوړېدو ظرفیت شته ؟موحد: زه فکر کوم ددې دلیل چې  موږ په افغانستان کې د غورځنګ د جوړېدو لپاره د ښځو پرظرفیت ډاډمن نه یو؛ دا دی چې د ښځو حقونونه د مافیايي پروژو په بند کې دي او هغه مشرې ښځې چې پر موږ تپل شوي دي؛ ریښتینې مشرې نه وې او نه دي توانیدلي چې یو حقیقي انسجام رامنځته کړي؛ ځکه لږ کسانو پر دوی باور لرلی دی او ددې بې باروۍ…